Kubistische klanken. De tijdsopvatting in het werk van de Amerikaanse componist Elliot Carter (3)
Jos de Mul. Kubistische klanken. De tijdsopvatting in het werk van de Amerikaanse componist Elliot Carter (3), in: Mens en melodie, jrg. 49 (Januari 1994', 40-43.
In de eerste twee artikelen in een reeks van drie over de tijdsopvatting in het werk van de Amerikaanse componist Elliott Carter (* 1906) heb ik de deconstructie van het klassieke metrum in zijn composities vergeleken met de transformatie van het klassieke tijdsbegrip in de natuur- en geesteswetenschappen, de filosofie, de filmkunst en de romankunst. In dit laatste artikel ga ik nader in op het simultane karakter van de composities van Carter.
Behalve door haar non-verbale karakter onderscheidt de muziek zich met name door haar simultaneïteit, haar vermogen meerdere klanken gelijktijdig te laten klinken, van de muziek, de andere tijdskunst waarmee we haar in het voorafgaande artikel vergeleken. Alvorens nader in te gaan op deze simultaneïteit, sta ik eerst een moment stil bij het het vraagstuk van de expressiviteit van de muziek. In het voorafgaande citeerde ik Carters uitspraak dat hij met zijn composities telkens een 'overall dramatic and expressive plan' wil communiceren. Daaruit komt duidelijk tot uitdrukking dat Carter een aanhanger is van de opvatting dat muziek een vorm expressie is. Het gaat daarbij niet - zoals deze van oorsprong romantische opvatting vaak wordt misverstaan - om de individuele gevoelens van de componist, maar veeleeer om een vormgeving van stemmingen en emoties. Wagner heeft dat in een van zijn artikelen reeds pregnant tot uitdrukking gebracht: "Wat de muziek uitdrukt, is eeuwig, oneindig en ideëel; ze drukt niet de hartstocht, liefde of het verlangen van dat of dat individu bij die en die gelegenheid uit, maar hartstocht, liefde en verlangen op zichzelf, en dit doet ze in die onbegrensde gevarieerdheid van motiveringen, die het uitsluitend en bijzondere kenmerk is van de muziek, vreemd aan en niet uitdrukbaar door een andere taal".1