2017-03-25 (Trouw) Polder Wilders het kabinet in
Jos de Mul. Polder Wilders het kabinet in. Trouw, 25 februari 2017, 4-7.
Populisme teistert Europa en de VS. Is een cordon sanitaire een goed idee? Nee, vindt Jos de Mul. Het sterkste wapen tegen Wilders is: inpolderen.
Enkele maanden geleden publiceerde de Vlaamse auteur Tom Lanoye onder de titel ‘Het verdriet van Nederland’ een vlammend pamflet in NRC. Daarin presenteerde hij mij de rekening voor de discussie die wij enkele jaren eerder in Tilburg tijdens de Dag van de Filosofie hadden over het Vlaamse cordon sanitaire. Ik had betoogd dat ik dat geen goed idee vond.
Lanoye verdedigde het hartstochtelijk – maar op mijn argumenten ging hij niet in. Hij tamboereerde, gelardeerd met schimpscheuten aan het adres van de arrogante Nederlanders, op het grote succes van het cordon sanitaire in Vlaanderen, dat tot niet minder dan ‘de electorale implosie’ van het Vlaams Belang van Filip Dewinter had geleid. “Feit blijft”, zo besloot hij zijn schotschrift, “dat het welslagen van het Belgische cordon in Nederland systematisch wordt ontkend. Aan dat negationisme hangt de geur van een gezamenlijke bezwering, van prematuur exorcisme. Eén democratische techniek [uitsluiting, red] wordt bij voorbaat geschrapt, op ingebeelde gronden en tegen alle bewijzen en getuigenissen in. Is dat lafheid, vrienden? Of vinden jullie werkelijk dat er, overal en te allen tijde, met wie of wat dan ook gepolderd móet worden?”
Ik kan natuurlijk niet voor andere door Lanoye bespotte Nederlanders spreken, maar wat mij betreft is het antwoord: jazeker. Als we de pluralistisch-democratische rechtsstaat willen handhaven die we in de afgelopen eeuwen stap voor stap hebben opgebouwd, dan zullen we inderdaad moeten blijven polderen. Maar dat betekent, anders dan Lanoye beweert, allerminst een knieval voor de ideologie van het populisme.
Hoe nietig we als mensheid ook zijn in het licht van de bijna 14 miljard jaar lange geschiedenis van het heelal, op aardse schaal heeft de mens zich flink laten gelden. De in Afrika ontstane moderne Homo sapiens heeft zich in naar evolutionaire maatstaven gemeten bijzonder korte tijd – in ongeveer 65.000 jaar – over de hele aardbol verspreid. Daarbij is de populatie van de Homo sapiens in de afgelopen tienduizend jaar naar schatting gegroeid van 4 miljoen tot 8 miljard mensen. Die toename was bovendien exponentieel. Alleen al gedurende mijn leven steeg het aantal mensen op aarde van 3 naar 8 miljard. En daarbij heeft de mens een zo’n grote voetafdruk op de aarde geplaatst, dat er nu zelfs een nieuw geologisch tijdvak naar hem wordt genoemd: het Antropoceen.
Hedendaagse oorlogen, zoals de Golfoorlogen en de huidige oorlog in Oekraïne, worden mede beïnvloed door de steeds realistischer wargames. Inspiratiebron voor de analyse van dergelijke games is nog steeds Johan Huizinga’s Homo ludens.
De brute invasie van Oekraïne door Rusland, zo valt alom te vernemen in de media, heeft Europa doen opschrikken uit een aangenaam-vredige, maar nogal naïeve illusie die ruim vijfenzeventig jaar heeft geduurd. Hoewel daarbij de bloedige burgeroorlog die enkele decennia geleden de Balkan verscheurde lijkt te worden vergeten, is de verwijzing naar de Tweede Wereldoorlog wel te begrijpen. Het is immers – net als de invasie van Polen door Nazi-Duitsland in 1939 – opnieuw een grootmacht die een kleiner land aanvalt en daarbij, door vernietiging van steden en medische voorzieningen en het doden, verkrachten en deporteren van burgers, rücksichtslos internationaal oorlogsrecht en mensenrechten schendt. En ook nu is er de angst dat het niet bij de invasie van één land zal blijven.
Mensen zijn ondoorgrondelijke wezens. Dat geldt niet alleen de ander, maar ook onszelf. ‘Wij mensen van de kennis, we kennen onszelf niet’, zo vangt Nietzsche zijn Genealogie van de moraal (1887) aan: ‘We blijven onszelf nu eenmaal noodzakelijkerwijze vreemd.’ Dat klinkt contra-intuïtief. Zijn wij van alle dingen niet het meest bekend met onszelf? Dat mag zo zijn, maar te denken dat dit tot zelfkennis leidt, is volgens Nietzsche de moeder van alle dwalingen. In zijn datzelfde jaar gepubliceerde De vrolijke wetenschap legt hij uit waarom dit zo is: ‘Het bekende is het gewone; en het gewone is het moeilijkst te ‘doorzien’, dat wil zeggen, als probleem te zien, dat wil zeggen als vreemd, als ver, als ‘buiten ons’ te zien.’
Amsterdam Schiphol, 8 januari 2020. In afwachting van onze vlucht naar Hongkong mijmer ik over wat mijn research sabbatical gaat brengen. De komende drie maanden zullen mijn vrouw Gerry en ik doorbrengen bij onze zoon en schoondochter, die op Bali wonen, en bij de zus van Gerry in Nieuw-Zeeland. Verder staan er bezoeken aan collega’s en gastcolleges in Melbourne, Sydney, Auckland en Hongkong op het programma. Mijn e-reader is gevuld met te lezen artikelen en boeken. Ik hoop ook flinke vorderingen te maken met het boek dat ik dit najaar bij mijn uitgever moet inleveren.
