Bang voor de techniek. Interview met Floortje Vissers. Website VPRO Labyrint. 1 maart 2013.

Stel je zit in een vliegtuig zonder cockpit. Geen knipperende lichtjes en knopjes, geen ramen en geen piloot. Voor de meeste mensen is het geen fijn idee om in een vliegtuig te stappen zonder piloot. Zelfs wanneer objectief is vastgesteld dat het een veilige manier van vliegen is. Waar komt deze angst vandaan?

De angst voor onbemande vliegtuigen is niet zonder ironie, aldus hoogleraar Wijsgerige antropologie aan de Erasmus Universiteit Jos de Mul. De meeste vliegrampen worden veroorzaakt door menselijke fouten en niet door technologische fouten. Dus wanneer je er een piloot bij zet betekent dit niet automatisch dat het goed gaat. De Mul: “De angst is niet geheel gegrond omdat veel van de huidige vliegtuigen al bijna helemaal geautomatiseerd bestuurd worden”. De stap naar vliegtuigen zonder piloot is niet groot zegt De Mul. Zo zou het zomaar kunnen dat je over twintig jaar naar je vakantiebestemming in Spanje vliegt in een vliegtuig zonder piloot. Sommige mensen worden hier bang van omdat ze zich er niks bij kunnen voorstellen. Het is nog onbekend en geeft een gevoel van onveiligheid.

Geef pedofielen legaal toegang tot levensechte, maar virtuele kinderporno: die oproep deden de seksuologen Erik van Beek en Rik van Lunsen maandag in deze krant. De maatregel zou mensen die worstelen met pedofiele gevoelens een onschadelijke uitlaatklep geven en - daar lijkt het de seksuologen vooral om te doen - misbruik van kinderen kunnen terugdringen.

Of het laatste klopt, daarover kan een filosoof natuurlijk niet veel zeggen. "Maar nog even los van de vraag of je hiermee het misbruik terugdringt, vind ik het een moedig voorstel", zegt wijsgerig antropoloog Jos de Mul (1956) van de Erasmus Universiteit Rotterdam. "Ze doorbreken hiermee namelijk een enorm taboe: pedofilie."

'De werkelijkheid wordt een database'. Interview met Marcel Hulspas. Rubriek Het Idee. Intermediair, 29 juni 2012, 30-31.

'De werkelijkheid wordt een database.'

Er is een beroemde uitspraak van de psycholoog Maslow: voor wie alleen maar een hamer heeft, wordt alles een spijker. Dat verschijnsel zien we nu in de samenleving om ons heen. Alleen is het niet de hamer maar de computer die in onze cultuur dominant is. En daarmee worden steeds meer zaken gezien als een database – een verzameling data die zich eindeloos laat recombineren.'

De computer, aldus Jos de Mul, hoogleraar filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit, is niet alleen een handig instrument, maar tevens een metafoor, een manier om de werkelijkheid te bekijken. Maar als je datzelfde beeld gebruikt om de werkelijkheid te ordenen, en te manipuleren, wordt het méér dan dat: 'Denk aan de biologie. Als ik aan levensvormen denk, dan denk ik toch in eerste instantie aan soorten die in de loop van miljoenen jaren evolutie zij ontstaan in interactie met hun omgeving. Maar als ik spreek met jonge biotechnologen die zijn opgegroeid met de computer, dan valt me op dat ze een levensvorm beschouwen als een verzameling genen, eigenschappen. Een levensvorm is als een enkel pad in een database vol genen, de gene pool, waarbinnen talloze alternatieve paden mogelijk zijn. Maar iedere ontologie brengt een deontologie met zich mee, een handelingsrepertoire.  Zo wordt in de synthetische biologie door het recombineren van zogenoemde biobricks nieuwe levensvormen gecreëerd.'

'Metaforen zijn krachtige cognitieve instrumenten. Zonder metaforen kunnen we de werkelijkheid om ons heen niet begrijpen. Dan blijft de werkelijkheid chaotisch. Je ziet in de geschiedenis dat vaak de nieuwste technologische ontwikkeling als metafoor wordt gebruikt. Na de uitvinding van het uurwerk werd dát de basismetafoor voor het mechanistische wereldbeeld. Het planetenstelsel werd begrepen als een grote klok en de pomp werd dé metafoor om de werking van het hart te begrijpen. De computer is momenteel natuurlijk een heel krachtige metafoor, misschien wel de krachtigste tot op heden – omdat de computer een 'universele machine' is, die iedere klassieke machine kan simuleren. Metaforen werden lange tijd gezien als louter ornamenten, een soort versiering van het verhaal. Maar zo'n dertig jaar geleden was er een omslag. Toen publiceerden George Lakoff en Mark Johnson Metaphors we live by, waarin ze betoogden dat metaforen fundamenteel zijn, dat ze de basisindeling aanreiken van onze visie op de werkelijkheid. Maar metaforen hebben ook hun beperkingen. Ze zijn als zoeklichten die ons zicht verschaffen op de werkelijkheid, maar ondertussen andere delen van de werkelijkheid in het donker laten.'