Op weg naar het beloofde land. Fortuyn en het politiek messianisme. Tiende Rotterdamlezing, Rotterdam, Kriterion, Grandcafé Engels, Groothandelsgebouw. 2 mei, 2012, 19.30 uur.
Op 6 mei 2012 zal het tien jaar geleden zijn dat Pim Fortuyn op brute wijze werd vermoord door milieuactivist Volkert van der Graaf. Vriend en vijand zijn het er over eens dat de ‘Fortuyn-revolte’ de Nederlandse politiek diepgaand heeft beïnvloed. Over de vraag wat die invloed precies is geweest en hoe we die dienen te waarderen, lopen de meningen echter sterk uiteen. Is het ‘gedachtegoed van Pim’ vooral gelegen in de inhoudelijke thema’s die hij agendeerde (immigratie en integratie, islamisering, Nederlandse identiteit, criminaliteit, de kloof tussen politiek en burgers) of komt het veeleer tot uitdrukking in de populistische stijl waarmee Fortuyn politiek bedreef, en die de Nederlandse politiek sindsdien domineert?
Evenmin bestaat er veel overeenstemming over de vraag hoe de spectaculaire politieke opkomst van Fortuyn te verklaren is. Kwam dat doordat hij een stem gaf aan het ongenoegen dat door de politieke elite van het land decennialang was genegeerd? Was hij een ‘nationale Pietje Bell’ die straffeloos allerlei kattenkwaad mag uithalen omdat hij in de grond genomen een gouden hartje heeft? Of was het succes van de ‘politieke dandy’ Fortuyn een symptoom van de individualistische en hedonistische massacultuur die zich in de traditionele en nieuwe media breed maakt?
Een mogelijk antwoord op deze vragen is te vinden in Fortuyns beschouwingen over messiaanse politiek in zijn boek De verweesde samenleving (1995). In dit - volgens de ondertitel - ‘religieus-sociologische traktaat’ bespreekt Fortuyn ‘de destructie van de Wet van de vader’. Met die formule doelt hij niet alleen op de secularisatie, die in de westerse cultuur, Nederland voorop, heeft geleid tot een ondermijning van religie en religieuze autoriteiten, maar ook op de ondermijning van politieke autoriteit, die volgens hem vooral sinds de antiautoritaire jaren zestig zijn beslag heeft gekregen. Volgens Fortuyn zijn de huidige problemen in de samenleving het gevolg van deze destructie van de Wet. De oplossing die hij in zijn boek schetst is een terugkeer van de Vader, ‘in het gezin, op school, de vereniging, in de buurt, in de bedrijven en de instellingen en ten slotte in het publieke domein’. Fortuyn beschrijft de nieuwe Leider in politiek-religieuze termen als een Mozes die het volk leidt naar het beloofde land. De laatste zin van het boek maakt duidelijk wie deze rol zal moeten gaan spelen: ‘Ik ben gereed. U ook? Op weg naar het beloofde land’.
In zijn lezing zal Jos de Mul opkomst en ondergang van Fortuyn en de latere wederwaardigheden van het Fortuynisme in de lokale Rotterdamse en nationale politiek bespreken en waarderen in het licht van deze messiaanse opvatting van politiek.
Datum: Woensdag 2 mei | Tijd: 19.30 uur | Met: Jos de Mul, hoogleraar Filosofie van Mens en Cultuur | Locatie: Kriterion, Grandcafé Engels, Groothandelsgebouw
Reserveren aanbevolen: Meld u aan voor de Rotterdam Lezing.
Bekijk hier het videoverslag van de Rotterdam Lezing 2011: Rotterdam 2040 (Jan Rotmans)
