Op weg naar het beloofde land

ROTTERDAM (ANP) - Met zijn flamboyante stijl heeft Pim Fortuyn taboes doorbroken en thema’s op de agenda gezet, maar uiteindelijk had hij ook geen alternatieven voor de problemen in het land, zegt professor Jos de Mul, hoogleraar filosofie van mens en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij houdt op 2 mei de tiende Rotterdam Lezing.

Op 6 mei is het 10 jaar geleden dat Pim Fortuyn werd vermoord. Na 10 jaar lopen de meningen nog steeds uiteen over wat de invloed van Fortuyn nu werkelijk op de Nederlandse samenleving en de politiek in het bijzonder is geweest. In de lezing waardeert De Mul de ideeën van Fortuyn in het licht van zijn messiaanse opvatting van politiek bedrijven; alsof hij de verlosser was.

,,Dat is wat hij deed: op een messiaanse manier politiek bedrijven, alsof hij de nieuwe Vader des Vaderlands was. In zijn boek De verweesde samenleving betoogt hij dat er symbolische gezien geen vader meer in de samenleving aanwezig is, zoals Drees dat bijvoorbeeld was. De vaderfiguren zijn in de vrije jaren zestig door de babyboomers aan de kant gezet, maar zijn volgens Fortuyn onontbeerlijk in de samenleving, zegt De Mul.

Fortuyn was een typische postmoderne politicus die nogal eens van politieke voorkeur wisselde, maar uiteindelijk de thema’s vond die hem electoraal succes bracht.’’ Dat waren met name multiculturalisme, islamitisering en de kloof tussen politiek en de burger. Die thema’s zijn met succes opgepikt door latere populisten als Geert Wilders.´´

VVD-politicus Frits Bolkestein zette dat thema ook wel op de kaart, maar veel minder confronterend. Bovendien deed hij dat van binnenuit de gevestigde politiek en dat is toch anders, vindt De Mul. ,,Overigens was daar toen binnen de VVD nog veel kritiek op, van onder meer Hans Dijkstal en de zijnen.´´

Fortuyn schetste als Messias onrealistische vergezichten, vindt de filosoof. Hij noemt alleen al het feit dat – na een generaal pardon - de grenzen voorlopig dicht moesten voor buitenlanders. ,,Afgezien van het feit dat dat om economische redenen onhaalbaar is, is dat ook juridisch gezien onmogelijk. Maar het koninkrijk van een Messias is nu immers nooit van deze wereld. Maar hij verwoordde daarmee wel het ongenoegen van een grote groep mensen en schetste een paradijselijk alternatief.’’

Het blijft moeilijk voorspellen wat er met de flamboyante politicus was gebeurd als hij was blijven leven en daadwerkelijk Den Haag had bestormd. De Mul denkt dat het uiteindelijk niet goed was afgelopen. ,,Fortuyn is vrijwel uit alle organisaties waar hij in zat met ruzie weggegaan. Binden kon hij niet. Hij had het een tijdje aardig gedaan, maar was daarna ook weer met slaande deuren vertrokken, vermoed ik. Ook in dat opzicht lijkt Wilders zich te ontpoppen als een waardige opvolger.’’